پیشرفت در اطلاعات جغرافیایی داوطلبانه (VGI) و حسگری شهری عمومی (Citizen Sensing)

در دهه‌های اخیر، تولید داده‌های مکانی دیگر صرفاً در انحصار سازمان‌های رسمی و نهادهای دولتی نیست. ظهور فناوری‌های دیجیتال، گوشی‌های هوشمند، سنسورهای قابل حمل و پلتفرم‌های مشارکتی باعث شده است که شهروندان عادی نیز به بازیگران مهم در تولید داده‌های مکانی تبدیل شوند. دو رویکرد اطلاعات جغرافیایی داوطلبانه (VGI) و حسگری شهری عمومی (Citizen Sensing) نقش محوری در این تحول ایفا می‌کنند.

اطلاعات جغرافیایی داوطلبانه  (VGI)

VGI به فرایند جمع‌آوری و به‌اشتراک‌گذاری داده‌های مکانی توسط افراد غیرمتخصص اطلاق می‌شود. پروژه‌هایی مانندOpenStreetMap  نمونه بارز VGI هستند که نقشه‌ای جهانی را بر اساس مشارکت داوطلبان توسعه داده‌اند.
از مزایای VGI می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرعت بالای تولید و به‌روزرسانی داده‌ها
• هزینه بسیار کمتر نسبت به داده‌های رسمی
• پوشش مناطق محروم یا کمتر شناخته‌شده که معمولاً در داده‌های رسمی مغفول می‌مانند
• تقویت حس تعلق اجتماعی و مشارکت مدنی

حسگری شهری عمومی  (Citizen Sensing)

Citizen Sensing  رویکردی است که در آن شهروندان با استفاده از ابزارهای شخصی (مانند گوشی‌های هوشمند، گجت‌های پوشیدنی یا حسگرهای محیطی ارزان‌قیمت) داده‌های مرتبط با محیط پیرامون خود را ثبت و گزارش می‌کنند.
کاربردهای این داده‌ها شامل:

• پایش کیفیت هوا و آلودگی‌های محیطی
• رصد تغییرات دما و اقلیم شهری
• مدیریت بحران و هشدار سریع در بلایای طبیعی
• پایش حمل ‌و نقل شهری و ترافیک

چالش‌ها و ملاحظات

با وجود فرصت‌های ارزشمند، پیاده‌سازی این مدل‌ها با چالش‌هایی همراه است:

• اعتبار و کیفیت داده‌ها: داده‌های مردمی نیازمند روش‌های اعتبارسنجی هستند.
• انگیزه مشارکت: مشارکت پایدار شهروندان نیازمند مشوق‌های اجتماعی یا اقتصادی است.
• حریم خصوصی: ثبت داده‌های مکانی شخصی می‌تواند نگرانی‌های حقوقی ایجاد کند.
• یکپارچگی با داده‌های رسمی: استفاده از داده‌های مردمی باید در هماهنگی با داده‌های مرجع باشد.

نمونه‌های جهانی

• OpenStreetMap : موفق‌ترین نمونه VGI با میلیون‌ها کاربر فعال در جهان.
• Air Quality Egg : پروژه‌ای که شهروندان با نصب سنسورهای ارزان‌قیمت کیفیت هوا را اندازه‌گیری و به‌صورت عمومی منتشر می‌کنند.
• Quake-Catcher Network : شبکه‌ای از حسگرهای لرزه‌ای کوچک که توسط مردم در خانه‌ها نصب شده و به پایش زلزله کمک می‌کند.

تحلیل متراژ

مرکز توسعه و راهبری ژئوماتیک ایران (متراژ) با رصد تحولات جهانی در حوزه VGI و Citizen Sensing، معتقد است که این دو رویکرد می‌توانند در ایران نیز به‌عنوان ابزار قدرتمند برای مدیریت شهری، پایش محیط‌زیست و افزایش تاب‌آوری در برابر بحران‌ها به‌کار گرفته شوند. راهکارهای پیشنهادی متراژ عبارتند از:

1. شروع با پروژه‌های آزمایشی  (Pilot Projects)

اجرای پایلوت در چند شهر منتخب (مانند تهران، اصفهان یا مشهد) برای پایش کیفیت هوا یا مدیریت بحران می‌تواند نقطه آغاز مناسبی باشد.

2. ایجاد بستر ملی مشارکت داده‌ای

طراحی یک پلتفرم یکپارچه ایرانی برای ثبت و انتشار داده‌های مردمی که با داده‌های رسمی ترکیب شود.

3. مدل‌های تشویقی برای مشارکت مردمی

استفاده از امتیازهای اجتماعی، دسترسی به خدمات شهری یا حتی پاداش‌های کوچک مالی برای تشویق مشارکت فعال شهروندان.

4. استانداردسازی و اعتبارسنجی داده‌ها

تعریف پروتکل‌های ملی برای کیفیت داده و ترکیب آن با روش‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین جهت غربالگری داده‌های مردمی.

5. کاربرد در پروژه‌های ملی

بهره‌گیری از VGI و Citizen Sensing در موضوعاتی مانند پایش فرونشست، مدیریت آب، کنترل آلودگی هوا و شبکه هشدار سریع زلزله.

VGI و Citizen Sensing آینده‌ای نویدبخش برای دموکراتیزه‌کردن داده‌های مکانی و استفاده هوشمندانه از ظرفیت شهروندان در توسعه کشور هستند. ایران می‌تواند با استفاده از تجربیات جهانی، اما بر پایه بومی‌سازی و مدل‌های مشارکت اجتماعی، از این ظرفیت عظیم بهره‌مند شود. متراژ به‌عنوان بازوی پشتیبان و راهبر این زیست‌بوم، آماده است تا مسیر توسعه و پیاده‌سازی تدریجی این رویکردها را در کشور هموار سازد.